یالثارات الحسین

نظريه جدايى صفات خدا از ذات او

يكى از ديدگاه ها درباره صفات ذات خدا، نظريه گروهى به نام اشاعره (پيروان ابوالحسن اشعرى) است كه گفته اند: صفات الهى چيزى خارج از ذات اويند همواره ملازم با ذات خدا بوده و همانند او، قديم و ازلى اند. اينان معتقد به «قدماى هشت گانه» شده اند كه عبارت است از ذات الهى، به اضافه هفت صفت ذاتى و قديم ديگر.

نقد اين نظريه

يكى از اشكالات وارد بر نظريه اشاعره اين است كه اگر هر يك از صفات الهى داراى مصداق هايى خارج از ذات الهى و بى نياز از آفريننده فرض شوند، در اين صورت قديم و واجب بالذات، منحصر به ذات خداوند نمى باشد و بايد به جاى يك قديم ازلى، معتقد به هشت واجب و قديم گرديد. و اين با توحيد ذات سازگارى ندارد و موجب شرك در ذات است كه هيچ مسلمانى نمى تواند به آن ملتزم گردد.

حسين بن خالد مى گويد: از حضرت امام على بن موسى الرضا عليه السلام شنيدم كه فرمود: پيوسته از ازل، خداوند تبارك و تعالى عالم، قادر، حى، قديم، شنوا و بينا بوده است. پس من گفتم: اى فرزند رسول خدا، گروهى مى گويند كه خداوند عزوجل از ازل عالم به علمى است، قادر به قدرتى است، داراى حياتى است، قديم به قدمتى است، سميع به سمعى است و بينا به بينايى است.

امام عليه السلام فرمود: هر كس اين را بگويد و به آن معتقد گردد، پس همراه خدا، خدايان ديگرى انتخاب كرده و بهره اى از ولايت ما ندارد. آنگاه فرمود: خداوند عزوجل پيوسته از ازل، علم، قدرت، حيات، قديم بودن، شنوايى و بينايى جزو ذاتش بوده و او بلندمرتبه و بزرگ تر است از آن چه مشركان و تشبيه كنندگان مى گويند.

اشكال دوم بر نظريه اشاعره اين است كه اگر هر يك از صفات الهی  مصداق و مابه ازاى جداگانه اى داشته باشد يا اين است كه مصاديق آن‌ها در داخل ذات الهى فرض مى شوند كه لازمه اش اين است كه ذات الهى مركب از اجزا باشد و قبلًا ثابت كرديم كه چنين چيزى محال است. و يا اين كه مصاديق آن‌ها خارج از ذات الهى و آفريده خدا تصور مى شود كه مستلزم آن است كه ذات الهى كه طبق فرض، فاقد اين صفات است، آن‌ها را بيافريند و سپس به آن‌ها متصف گردد. در صورتى كه محال است علت هستى بخش در ذات خود، فاقد كمالات مخلوقاتش باشد و يا براى رسيدن به صفاتى همچون علم، حيات و قدرت، از آفريدگانش استمداد بگيرد و به آن‌ها نيازمند باشد.

صفحات: 1· 2

صفحات: 1· 2

صفحات: 1· 2

- الله اسم پروردگار متعال و شامل جمیع اسماء و صفات اوست.

- الرحمن اشاره به رحمانیت و مهربانی عام خدا دارد که به همه‌ی مخلوقات و موجودات می‌رسد و رحیم اشاره به رحمت خاص او دارد که تنها مؤمنین مشمول آن می‌شوند. چه خوب است که ما هم مانند خدا مهربان باشیم و در درجه‌ی اول با همه‌ی مخلوقات او مهربان باشیم و در درجه‌ی دوم هرکس که ایمانش به او بیشتر است از مهربانی ما سهم بیشتری ببرد.

- ربوبیت صفت دیگر خداست که به معنای تربیت کننده و پرورش دهنده می‌باشد. او رب العالمین است یعنی تمام عالم هستی را او ایجاد و تربیت کرده و می‌کند. باید دانست که تمام حمدها و کرنش‌ها و سپاس‌ها تنها مخصوص چنین خدای قدرت‌مند و مهربانی است و به غیر از او هیچ موجود دیگری قابلیت ذاتی برای کرنش ندارد. ما نیز باید مانند او مربی باشیم و از وجود خودمان تا کسانی را که وظیفه داریم تربیت کنیم.

- از تکرار دو صفت الرحمن و الرحیم در ابتدای این سوره و دیگر سوره‌ها می‌توان فهمید که خدای‌تعالی بیش از هر صفت دیگری بر این دو صفت تأکید دارد و ما به هیچ‌وجه نباید از رحمت او نا امید شویم و بکوشیم تا در زمره‌ی مؤمنین از رحمت خاص خدا هم بهره ببریم.

- یوم الدین یعنی روز جزا، یعنی روز قیامت که همه به جزای اعمال خویش می‌رسند. و خدا مالک و صاحب اختیار آن روز است. بسیار جای امیدواری است که مالک آن روز خودش را الرحمن الرحیم معرفی می‌کند آن هم در ابتدای کتابش که با بشر تکلم کرده است. بنابراین اگر از ما بپرسند حسابرس روز جزا چه کسی است می‌توانیم با خیال آسوده بگوییم خدای رحمن و رحیم نه خدای غضبناک و عذاب کننده. و این نه بدان معناست که از فرجام نافرمانی او نهراسیم.

صفحات: 1· 2

صفحات: 1· 2